Συχνά η ζωή κάποιου θεωρείται απόλυτα διακριτή από το περιβάλλον, αλλά σύμφωνα με τη σφαιρική άποψη της βουδιστικής φιλοσοφίας είναι κάτι ενιαίο και αδιαχώριστο.
Μία από τις συνηθισμένες ανθρώπινες τάσεις μας είναι να ενοχοποιούμε εξωτερικούς παράγοντες για τα δικά μας προβλήματα και βάσανα – είτε άλλους ανθρώπους, είτε συνθήκες πέρα από τον έλεγχό μας. Ωστόσο, η αρχή «της ταύτισης της ζωής και του περιβάλλοντός της» καταδεικνύει ότι οι αιτίες της χαράς και της λύπης πηγάζουν από μέσα μας. Όταν βασιζόμαστε σε αυτή την αρχή, θεωρώντας ότι το περιβάλλον μας είναι αντανάκλαση της εσωτερικής ζωής μας, είμαστε σε θέση να αναλάβουμε πλήρως την ευθύνη της ζωής μας. Με αυτόν τον τρόπο αποκτούμε τη δύναμη για να επιλύσουμε τα προβλήματά μας και να δημιουργήσουμε θετικά αποτελέσματα σε όποιες καταστάσεις εμπλεκόμαστε προσωπικά.
Η ταύτιση της ζωής και του περιβάλλοντός της αποσαφηνίζεται στο θεωρητικό πλαίσιο «των τριών χιλιάδων βασιλείων σε μία και μοναδική στιγμή της ζωής». Τον 6ο αιώνα στην Κίνα, ο Ζιγί (Μέγας Διδάσκαλος Τιαντάι) καθιέρωσε αυτό το φιλοσοφικό σύστημα με βάση τις διδασκαλίες της Σούτρας του Λωτού, το οποίο αποτελεί μια γενική εξήγηση για τη φύση και για τις λειτουργίες της ζωής.
Κατά κανόνα, η άποψη κάποιου για τη ζωή και για τα υπαρξιακά θέματα διαμορφώνεται σε συνάρτηση με την επίγνωση του εαυτού του, όπως άλλωστε αποκαλύπτει και η πασίγνωστη δήλωση του Ρενέ Ντεκάρτ (1596-1650): «Σκέφτομαι, άρα υπάρχω». Με δεδομένο ότι κάθε άνθρωπος έχει τον εαυτό του ως βάση της πραγματικότητας, αντιλαμβάνεται όλα τα άλλα σε σχέση με αυτόν. Οπότε η αντίληψη της ζωής δομείται με όρους δυαδικότητας – εαυτός/άλλος, εσώτερο/εξώτερο, σώμα/νους, πνευματικό/υλικό, άνθρωπος/φύση. Ωστόσο, σύμφωνα με την οπτική του Βουδισμού, ο εαυτός είναι παροδικό φαινόμενο, είναι ένας περιορισμένης διάρκειας συνδυασμός της ύλης με νοητικές και πνευματικές λειτουργίες (σώμα και νους).
Επειδή η ζωή είναι αιώνια και διαχέεται παντού, υπερβαίνει εκείνο που αντιλαμβανόμαστε ως εαυτό και έχει εύρος αντίστοιχο με του σύμπαντος. Ο Ζιγί περιγράφει αυτή την πραγματικότητα ως αλληλοεμπεριέχουσα σχέση της ζωής και όλων των φαινομένων.
Επομένως, αποκτώντας τη φώτιση του Βούδα, αντιλαμβανόμαστε πόσο βάθος έχει η φύση της ζωής μας και αναιρούμε την εσφαλμένη αίσθηση ότι η ζωή βρίσκεται μόνο μέσα στα όρια του δικού μας σώματος.
Όλα όσα βιώνουμε στην καθημερινή πραγματικότητα της ζωής μας είναι οι λειτουργίες του νόμου του αιτίου και του αποτελέσματος ή του κάρμα που καλύπτει το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον. Κάθε στιγμή, οι πράξεις μας και οι αντιδράσεις μας στις πράξεις άλλων δημιουργούν υπολανθάνουσες καρμικές ή ενεργές δυνατότητες. Όταν αυτές ενεργοποιούνται από εξωτερικά ερεθίσματα, εμφανίζονται ως αποτελέσματα – γεγονότα και βιώματα της ζωής μας. Κατόπιν, οι αντιδράσεις και οι τρόποι με τους οποίους ανταποκρινόμαστε στα προαναφερθέντα δημιουργούν και άλλες υπολανθάνουσες καρμικές δυνατότητες. Πρόκειται για έναν συνεχή κύκλο, που συγκροτείται από τα υποκειμενικά βιώματα της ζωής μας.
«Αν αλλάξουμε τον εαυτό μας,
ανυπερθέτως θα αλλάξουν και οι συνθήκες της ζωής μας».
Επειδή όλα τα ζωντανά όντα υπάρχουν μέσα σε κάποιο περιβάλλον, τα καρμικά αποτελέσματα εκδηλώνονται και αυτά μέσα στο ίδιο περιβάλλον. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, η λέξη «περιβάλλον» δεν έχει την έννοια ενός γενικού πλαισίου, μέσα στο οποίο υπάρχουν όλα τα ζωντανά όντα. Κυρίως αναφέρεται στο ξεχωριστό σύνολο συνθηκών και περιστάσεων, μέσα στο οποίο υπάρχει κάθε ζωντανό ον, εκεί όπου εμφανίζονται τα αποτελέσματα μόνο του ατομικού του κάρμα. Με άλλα λόγια, το ζωντανό ον και το περιβάλλον του έχουν μια ενιαία ολοκληρωμένη δυναμική. Το ζωντανό ον και το περιβάλλον του είναι θεμελιωδώς αδιαχώριστα.
Σύμφωνα με τον Βουδισμό, τα πάντα γύρω μας, συμπεριλαμβανομένων των επαγγελματικών και των οικογενειακών σχέσεων, αποτελούν αντανάκλαση της εσωτερικής ζωής μας. Αντιλαμβανόμαστε τα πάντα μέσω του εαυτού μας, γι’ αυτό και διαφοροποιούνται ανάλογα με την προσωπική κατάσταση της εσωτερικής ζωής του καθενός μας. Επομένως, αν μεταβάλουμε τον εαυτό μας, αναπόφευκτα θα μεταβληθούν και οι περιστάσεις.
Η αρχή της ταύτισης της ζωής και του περιβάλλοντός της μας αποσαφηνίζει ότι οι άνθρωποι μπορούν να επηρεάσουν και να αναμορφώσουν το περιβάλλον τους μέσω της εσωτερικής διαφοροποίησης ή μέσω της εξύψωσης της θεμελιώδους κατάστασης ζωής τους. Επίσης η ίδια αρχή μάς γνωστοποιεί ότι η εσωτερική κατάσταση της ζωής μας εμφανίζεται ταυτόχρονα και στο περιβάλλον μας. Αν βιώνουμε μια κολασμένη εσωτερική κατάσταση ζωής, κάτι αντίστοιχο αντανακλάται στο περιβάλλον μας και στον τρόπο με τον οποίο ανταποκρινόμαστε στα γεγονότα. Οπότε, όταν μας πλημμυρίζει η χαρά, αντανακλάται στο περιβάλλον αυτή η πραγματικότητα. Αν κατά βάση η κατάσταση της ζωής μας έχει τάση προς την ευσπλαχνία, θα απολαμβάνουμε την προστασία και την υποστήριξη του κόσμου που μας περιβάλλει. Εξυψώνοντας τη βασική κατάσταση ζωής μας, η οποία είναι και ο σκοπός της άσκησης στον Βουδισμό του Νίτσιρεν, μπορούμε να μεταμορφώσουμε την εξωτερική πραγματικότητα γύρω μας.
Όπως γράφει ο Νίτσιρεν: «[…], αν ο νους των ζωντανών όντων είναι ακάθαρτος, η χώρα τους θα είναι κι αυτή ακάθαρτη. Αν όμως ο νους τους είναι αγνός, τότε και η χώρα τους θα είναι το ίδιο αγνή. Δεν υπάρχουν δύο ειδών χώρες, η μία καθαυτή ακάθαρτη και η άλλη καθαυτή αγνή. Η διαφορά έγκειται αποκλειστικά στο καλό ή στο κακό που υπάρχει στον νου μας».
Όλα είναι αλληλένδετα και η προσωπική ζωή μας ασκεί βαθιά και δυνητικά απεριόριστη επιρροή. Όπως γράφει ο Νταϊσάκου Ικέντα: «Ο Βουδισμός και η Σούτρα του Λωτού ενθαρρύνουν και καθιστούν ικανούς τους ανθρώπους να συνειδητοποιήσουν τη μεγάλη δύναμή τους, να την αναδείξουν και να τη χρησιμοποιήσουν. Ο Βουδισμός δίνει στους ανθρώπους τα μέσα για να αναπτυχθούν πλήρως, επίσης τους ανοίγει τα μάτια, για να αντιληφθούν την απεριόριστη δύναμη που είναι εγγενής στη ζωή τους».
Όσο περισσότερο πιστεύουμε ότι οι πράξεις μας κάνουν τη διαφορά, τόσο μεγαλύτερη διαφορά διαπιστώνουμε ότι μπορούμε να κάνουμε.
[1]. Απόσπασμα από την επιστολή του Νίτσιρεν, με τίτλο «On Attaining Buddhahood in This Lifetime» («Περί της επίτευξης της φώτισης του Βούδα κατά τη διάρκεια αυτής της ζωής»), που είχε παραλήπτη τον Τόκι Τζόνιν, γνωστό και ως Τόκι Τσουνενόμπου ή Νιτσιτζό ή λαϊκό ιερέα Τόκι. Βλ. The Writings of Nichiren Daishonin, A΄ τόμος, α.α. κειμένου 1, σ. 4 (www.nichirenlibrary.org). (Σ.τ.Μ.)